Ο ΟΙΚΕΙΟΣ ΞΕΝΟΣ

Η ζωή στη Ρουμανία

«Το μέλλον στη Ρουμανία είναι καταστροφή. Τίποτα άλλο δε μπορώ να δω, έκτος από την καταδίκη μου σε θάνατο. Θα περιμένουμε τη στιγμή που θα εμφανιστεί μια ευκαιρία και στο συντομότερο χρόνο να εξατμιστούμε από τη χώρα. Να φύγουμε, αυτό θέλουμε. Οπουδήποτε, αλλά όχι εδώ». Ο Γκάμπριελ μιλά με απόγνωση. Με τη γυναίκα και τα δύο του παιδιά έχουν μόλις επιστρέψει στη Ρουμανία, κυνηγημένοι από τη Γαλλία. Κι εδώ τους περιμένει ένα καινούριο κυνηγητό.

Η επιστροφή στη χώρα είναι επώδυνη. Μετά τη βιαιότητα της απέλασης από τη Γαλλία, η άφιξη σε ρουμανικό έδαφος γίνεται συχνά αντιληπτή ως ένας επιπλέον εξευτελισμός. Οι απελαθέντες μετανάστες λένε ότι υφίστανται από τις ρουμανικές δυνάμεις τάξης, ακόμα και από τους συμπατριώτες τους, μια συμπεριφορά, σαν να έχουν βλάψει την εικόνα της χώρας τους με συμπεριφορές που κρίνονται μη σωστές. Άλλωστε μόλις πρόσφατα, συζητήθηκε στη ρουμανική βουλή, οι Ρουμάνοι Ρομά να μετονομαστούν σε Τσιγγάνοι, ώστε να μη γίνονται δυσάρεστες συγχύσεις στο εξωτερικό…

Στην πολυπολιτισμική κοινωνία των 24 εκατ. κατοίκων της Ρουμανίας, οι Ρομά αποτελούν τη μεγαλύτερη μειονότητα, που αντιπροσωπεύει περίπου 2,5 εκατ. άτομα, δηλαδή το 10% του πληθυσμού. Όμως, οι επίσημες στατιστικές μιλούν για περίπου 500.000, αφού οι Ρομά στις απογραφές δεν προσδιορίζουν την εθνοτική τους καταγωγή. «Όταν έχεις βιώσει εσύ ή οι πρόγονοί σου μια πολύ έντονη διάκριση, με αιχμή κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Ρομά υπέστησαν γενοκτονία, νιώθεις άνετα με το να τοποθετήσεις στο κεφάλι σου μια ταμπέλα που γράφει «Είμαι Ρομά;, τονίζει ο Μίρσεα Τόμα, δημοσιογράφος που ως επικεφαλής της ΜΚΟ Press Monitoring Agency παρακολουθεί τις εκφράσεις της κοινής γνώμης για τους Ρομά. «Το 70% του πληθυσμού που έχουν απέναντί τους διακατέχεται από μια εχθρική διάθεση. Το 20% δεν θέλουν τους Ρομά στη Ρουμανία και 70% δεν θέλουν τους Ρομά στις οικογένειές τους», συμπληρώνει.

Με την πτώση του Τσαουσέσκου το 1989, η Ρουμανία περνάει στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, αλλά και την ελεύθερη αγορά και γνωρίζει οικονομικές δυσκολίες. Σύμφωνα με τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης της Ρουμανίας, η χώρα κατατάσσεται μεταξύ των χωρών «μέσης» ανάπτυξης. Όμως ο Στόχος της Χιλιετίας ως προς τη μείωση της παγκόσμιας φτώχειας δεν έχει επιτευχθεί. Επίσης, μόνο 1 στους 2 κατοίκους έχει πρόσβαση σε νερό «ποιότητας». Αυτό εξηγεί και μια αξιοσημείωτη μετανάστευση: 1,5 με 2 εκατ. Ρουμάνοι επιλέγουν να μεταναστεύσουν. Οι Ρομά είναι μόνο κάποιες χιλιάδες μεταξύ αυτών…

Οι Ρομά είναι οι πλέον θιγμένοι από την ανεργία ή από τους πολύ χαμηλούς μισθούς. Στην πλειοψηφία τους επαρχιώτες, και χωρίς καλές δουλειές, επηρεάστηκαν σκληρά από την κρίση εργασίας. Οι εποχιακές ή μικρές αγροτικές δουλειές, για 3 ευρώ την ημέρα, δεν αρκούν να καλύψουν τα απαραίτητα. Μέσα σε αυτό το καινούριο πλαίσιο δουλειάς, οι Ρομά υποφέρουν από την ελάχιστη εκπαίδευσή τους και την έλλειψη επαγγελματικής κατάρτισης επικυρωμένης από το κράτος.

Τουλάχιστον, το 2002 θεσπίζεται νόμος κατά των διακρίσεων που καταργεί τις αγγελίες για δουλειά με την επισήμανση «Όχι για Ρομά». Μέχρι τότε, συναντούσε κανείς αυτό το διαχωρισμό και επίσημα. Σήμερα, είναι κάτι που ανεπίσημα οι Ρομά έχουν να αντιπαλέψουν καθημερινά. «Στη Ρουμανία, όλοι αυτοί οι μεγάλοι που είναι αφεντικά, μισούν τη φυλή, είναι ρατσιστές. Όπου πας να προσληφθείς σου κλείνουν την πόρτα στα μούτρα, επειδή είσαι τσιγγάνος» μας λέει η Έλενα Καλίν. Με την οικογένειά της επιδιώκει να φύγει ξανά για το εξωτερικό. «Στη Ρουμανία δεν είναι να ζει κανείς. Πάμε στους ξένους γιατί εκεί ακόμα και αν μισούν τη φυλή, εκεί μας βοηθούν, τεντώνουμε το χέρι και μας δίνουν. 1 ευρώ, 2 ευρώ, για εμάς στη Ρουμανία έχουν αξία. Μας ρωτάνε, γιατί ήρθες εδώ; Ήρθα γιατί στη Ρουμανία δεν υπάρχει φαγητό, δεν υπάρχει δουλειά, τι να κάνω;».

«Η στερεότυπη εικόνα των Ρομά είναι ότι είναι ότι είναι κλέφτες, βρώμικοι, δεν θέλουν να πηγαίνουν στο σχολείο κλπ, παρόμοια με ότι συνέβη στις ΗΠΑ σχετικά με την εικόνα των αφροαμερικάνων από τον υπόλοιπο πληθυσμό», σχολιάζει ο Μίρσεα Τόμα. «Θα μπορούσε να αλλάξει, σε ένα σημαντικό βάθος χρόνου. Γιατί δεν μπορείς να αλλάξεις την αντίληψη αν δεν παρεμβαίνεις σε όλα τα άλλα προβλήματα. Αν δεν αλλάξεις το επίπεδο της εκπαίδευσης. Διαφορετικά, θα έχεις έναν φαύλο κύκλο ο οποίος θα επαναλαμβάνεται για πάντα. Αν έχεις έναν περιθωριοποιημένο πληθυσμό, η περιθωριοποίηση γεννά φτώχεια, η φτώχεια γεννά εγκληματικότητα, η εγκληματικότητα εδραιώνει τα στερεότυπα και τα στερεότυπα δημιουργούν περιθωριοποίηση, έτσι έχεις έναν ολοκληρωμένο κύκλο. Πρέπει να καταπολεμήσεις αυτές τις συνθήκες».

Οι τομείς όπου οι Ρομά βιώνουν κατά κόρον τον αποκλεισμό είναι η εκπαίδευση, η στέγαση και η περίθαλψη. Το σχολείο είναι επισήμως δημόσιο και υποχρεωτικό για τα παιδιά μεταξύ 6-15 ετών. Παρ' όλα αυτά κάποια έξοδα (έξοδα, στολή κλπ) και παράνομες πρακτικές (κόστος εγγραφής που ισοδυναμεί με δωροδοκία) ή η απόσταση, είναι εμπόδια που ξεπερνιούνται δύσκολα για τις πιο φτωχές οικογένειες, ιδίως τους Ρομά. Στην επαρχία, τα παιδιά δουλεύουν συχνά για να βοηθήσουν την οικογένεια να καλύψει τις ανάγκες της, ενώ προστίθενται και επιπλέον δυσκολίες, συνδεδεμένες με τα στερεότυπα που έχουν πολλοί εκπαιδευτικοί, όπως ότι τα παιδιά των Ρομά δεν είναι πειθαρχημένα, είναι πιο βίαια κλπ. Συχνά τα βάζουν να κάτσουν στην τελευταία σειρά και κάποιες φορές τα στέλνουν σε ειδικές τάξεις για διανοητικά καθυστερημένα παιδιά. Οι διακρίσεις και ο εξευτελισμός είναι τόσο έντονοι που πολλοί γονείς Ρομά προτιμούν να μη στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Έτσι, πολλά παιδιά εγκαταλείπουν νωρίς το σχολικό σύστημα, ιδίως τα κορίτσια για να παντρευτούν ή να ασχοληθούν με τις δουλειές του σπιτιού…Η Μάγδα Ματάκε από τη μη κυβερνητική οργάνωση Romani Criss, σημειώνει: «Όταν μιλάμε για αναλφαβητισμό, το ποσοστό είναι ίσως γύρω στο 30 με 40%, ενώ έρευνες –όχι μόνο δικές μας αλλά και άλλων ερευνητικών ιδρυμάτων- λένε ότι 60% με 80% των Ρομά ζούνε σε καθεστώς φτώχειας».

Οι συνθήκες στέγασης των Ρομά είναι πολύ αντιφατικές σε διάφορες ζώνες, αστικές ή αγροτικές, και σύμφωνα με τα επίπεδα ζωής. Παγκοσμίως, δεν ανταποκρίνονται στα κριτήρια αξιοπρεπούς στέγασης και υγιεινής που ορίζονται από τη Συνθήκη του 1966 για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δικαιώματα του ΟΗΕ. Στην επαρχία, οι Ρομά κατοικούν συχνά μακριά από τις άλλες κατοικίες, σε απόσταση από τις δημόσιες υπηρεσίες, τα σχολεία, τα νοσοκομεία και τα ΜΜΜ. Τα μικρά σπίτια τους είναι συχνά από καλάμια ή λάσπη. Είναι συχνά υπόστεγα από ξύλο με έδαφος το πατημένο χώμα της γης, χωρίς τρεχούμενο νερό, χωρίς υγιεινή, χωρίς ηλεκτρικές συνδέσεις. Ένα κοινό πηγάδι δίνει πρόσβαση στο νερό. Πολλά σπίτια είναι ετοιμόρροπα με τοίχους και σκεπή έτοιμα να καταρρεύσουν. Στην πόλη, ενισχύεται μια γκετοποίηση των πληθυσμών Ρομά, σε απομονωμένες συνοικίες με συρμάτινους φράχτες, γεμάτα σκουπίδια και ποντίκια. Αυτή η κατοικία αποτυπώνει την πολύ μεγάλη μιζέρια και την επισφάλεια στην οποία ζουν οι οικογένειες των Ρομά.

Τέλος, χωρίς μισθό και χωρίς πρόσβαση σε ασφάλιση ασθενείας, είναι πρακτικά αδύνατο για τους Ρομά να έχουν περίθαλψη στη Ρουμανία. Υπάρχουν κάποια ιατρεία όπου η επίσκεψη είναι θεωρητικά δωρεάν. Πολλοί δεν πηγαίνουν καν εκεί, είτε γιατί είναι μακριά, ή γιατί πιστεύουν ότι θα τους διώξουν, λόγω της εμφάνισης, της άσχημης κατάστασής τους και σε ορισμένες περιπτώσεις, λόγω ρατσισμού των ίδιων των θεραπόντων.

Η Έλενα Καλίν μονολογεί: « Τι στο καλό, ζωή είναι αυτή; Ας ρίξει μια βόμβα να μας τελειώσει όλους! Καλύτερα».